موضوع اینکه آیا انسان‌ها بر تصمیمات خود کنترل دارند یا نه، یکی از سوالات بنیادین در فلسفه، روانشناسی و علوم اعصاب است که به طور گسترده‌ای بحث شده است. این پرسش به رابطه پیچیده بین اراده آزاد و عواملی که بر تصمیمات ما تأثیر می‌گذارند، می‌پردازد. در این مقاله به موضوع آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ می پردازیم و اطلاعات کاملی را در این زمینه در اختیار شما قرار می دهیم (اگر به این موضوعات علاقه دارید، می توانید مقاله رابطه میان مغز و رفتار چیست؟ را مطالعه کنید).
اراده آزاد: قدرت انتخاب فردی
اولین مسئله برای پاسخ به سوال آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ بررسی اراده آزاد است. اراده آزاد به مفهوم این است که فرد می‌تواند در موقعیت‌های مختلف، از میان چندین گزینه مختلف، انتخاب کند. طبق دیدگاه‌های سنتی فلسفی، انسان‌ها موجوداتی با اراده آزاد هستند که قادرند انتخاب‌های آگاهانه و مستقل داشته باشند. در این دیدگاه، فرد مسئول تصمیمات خود است و می‌تواند از طریق تفکر منطقی و عقلانی به نتایج و اهداف خود دست یابد. به عبارت دیگر، انسان‌ها به‌طور کامل بر رفتار و انتخاب‌های خود تسلط دارند.
فلاسفه‌ای مانند جان استوارت میل و دیوید هیوم بر این باور بودند که انسان‌ها می‌توانند تصمیمات خود را بر اساس دلایل و استدلال‌های عقلانی اتخاذ کنند و این مسئولیت آنهاست که تصمیماتشان از آزادی اراده برخوردار باشد. این دیدگاه، که به‌طور معمول در فلسفه‌های لیبرال و حقوق بشر مطرح می‌شود، به انسان‌ها این اختیار را می‌دهد که برای انتخاب‌های خود پاسخگو باشند.
تأثیر ناخودآگاه و عوامل بیرونی
دومین مسئله برای پاسخ به سوال آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ بررس اثر ناخودآگاه و عوامل بیرونی است. با این حال، بسیاری از محققان علوم عصبی و روانشناسی معتقدند که اراده آزاد در عمل محدود است و بسیاری از تصمیمات ما تحت تأثیر عواملی است که خارج از آگاهی و اراده‌ی آگاهانه ما قرار دارند. روانشناسان و دانشمندان عصبی مانند دانیل کانمن و ریچارد ثالر نشان داده‌اند که بسیاری از تصمیمات ما به صورت ناخودآگاه و از روی «برنامه‌ریزی پیشین» صورت می‌گیرند. ما ممکن است تصمیماتی بگیریم که به نظر می‌رسد از اراده آزاد نشأت می‌گیرند، اما در واقع، این تصمیمات تحت تأثیر عادات، باورها، احساسات و حتی محیط اطراف ما قرار دارند.
یکی از مفاهیم مهم در این زمینه، «تصمیمات سریع و خودکار» است که توسط کانمن در کتاب «تفکر سریع و آهسته» توضیح داده شده است. بر اساس این نظریه، مغز انسان بیشتر مواقع تصمیمات را به صورت خودکار و بدون نیاز به تحلیل عمیق می‌گیرد. این نوع تصمیمات می‌تواند تحت تأثیر احساسات، پیش‌داوری‌ها، و حتی محرک‌های محیطی قرار گیرد. به همین دلیل، ما ممکن است تصور کنیم که به طور آزادانه تصمیم می‌گیریم، اما در واقع تحت تأثیر عواملی هستیم که حتی خودمان از وجود آنها آگاه نیستیم. یکی از کاربران در سایت quora در مورد سوال آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ می گوید:
No, conscious beings are not innately capable of having full control over their actions
خیر، موجودات آگاه ذاتا قادر نیستند که کنترل کاملی بر اعمال خود داشته باشند.
تأثیر فرهنگ و محیط اجتماعی
یکی دیگر از موارد برای پاسخ به سوال آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ بررسی تاثیر فرهنگ و محیط اجتماعی است. فرهنگ و محیط اجتماعی نیز نقش بزرگی در شکل‌گیری تصمیمات ما دارند. از کودکی در معرض فرهنگ، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی خاصی قرار می‌گیریم که به طور ناخودآگاه بر رفتارها و انتخاب‌های ما تأثیر می‌گذارند. برای مثال، انتخاب شغل، سبک زندگی، و حتی نوع رفتارهای اجتماعی تا حد زیادی تحت تأثیر ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی قرار دارند.
یکی از نظریه‌های مهم در این زمینه، نظریه «اجتماعی شدن» است که نشان می‌دهد انسان‌ها از طریق تعامل با دیگران و محیط خود، به شکل‌های خاصی از رفتار و تصمیم‌گیری عادت می‌کنند. در این فرآیند، فرد ممکن است دیگر قادر به شناسایی چگونگی تأثیر فرهنگ بر تصمیمات خود نباشد و این عوامل اجتماعی به‌طور ناخودآگاه در تصمیم‌گیری‌ها نقش ایفا کنند.
بررسی مفاهیم جدید در علم اعصاب
با پیشرفت‌های علم اعصاب، به نظر می‌رسد که مغز انسان به‌طور مداوم و از پیش تصمیمات را می‌سازد قبل از اینکه فرد آنها را آگاهانه تجربه کند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که مغز انسان قبل از اینکه فرد به آگاهانه تصمیم بگیرد، نشانه‌هایی از تصمیم‌گیری را ثبت می‌کند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از فرآیندهای تصمیم‌گیری ممکن است از قبل در مغز ما رخ دهند، قبل از آنکه فرد حتی از آنها آگاه شود. این مسئله موجب شده تا بسیاری از دانشمندان به این نتیجه برسند که اراده آزاد به معنای کامل کلمه وجود ندارد و ما فقط به‌طور آگاهانه خود را از آن فرآیندها آگاه می‌سازیم. بنابراین، در این دیدگاه، بسیاری از تصمیمات ما تحت تأثیر فرآیندهای عصبی و ناخودآگاه قرار دارند و توانایی ما برای کنترل آنها محدود است.
سخن پایانی
تا به اینجا تلاش کردیم به بررسی سوال آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ بپردازیم. پرسش « آیا ما واقعا بر روی تصمیمات خود کنترل داریم ؟ » به پیچیدگی‌های بسیاری وابسته است. از یک طرف، ما به‌عنوان انسان‌ها در بسیاری از مواقع احساس می‌کنیم که قادر به اتخاذ تصمیمات مستقل و آزادانه هستیم، اما از طرف دیگر، تحقیقات علمی نشان می‌دهند که تصمیمات ما تحت تأثیر عواملی هستند که ممکن است از آنها آگاه نباشیم.