اختلالات اضطرابی از شایع‌ترین اختلالات روانشناختی در جوامع امروز به شمار می‌آیند و تاثیرات منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد دارند. درمان‌های مختلفی برای مقابله با این اختلالات ارائه شده است که یکی از مؤثرترین و نوین‌ترین روش‌ها، رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد است. این رویکرد رواندرمانی، با تمرکز بر پذیرش افکار و احساسات ناخوشایند و تعهد به اقدام در جهت اهداف ارزشی، به بیماران کمک می‌کند تا با اضطراب خود به شیوه‌ای متفاوت و کارآمد مواجه شوند.
در این مقاله به بررسی کاربرد و اثربخشی رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی پرداخته خواهد شد و نقش کلیدی این روش درمانی در کاهش علائم اضطراب و بهبود کیفیت زندگی بیماران مورد بحث قرار می‌گیرد (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله خودمراقبتی به سبک زندگی مدرن را مطالعه کنید).
تعریف و اصول رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد
رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy – ACT) یکی از رویکردهای نوین درمان شناختی-رفتاری است که بر پایه مفهوم انعطاف‌پذیری روانشناختی بنا شده است. در این رویکرد، هدف اصلی افزایش توانایی فرد در پذیرش افکار و احساسات منفی بدون تلاش برای اجتناب یا تغییر آنها و همزمان تعهد به انجام رفتارهایی است که مطابق با ارزش‌ها و اهداف شخصی هستند. این درمان بر شش فرآیند اصلی تکیه دارد:
- پذیرش (Acceptance)
- آگاهی کامل یا ذهن‌آگاهی (Mindfulness)
- تماس با لحظه حاضر (Contact with the present moment)
- خود به عنوان زمینه (Self as context)
- ارزش‌ها (Values)
- تعهد به اقدام (Committed action)
کاربرد رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی
رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی، با هدف کاهش اجتناب از تجربه اضطراب و افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی، می‌تواند نقش مؤثری در درمان انواع مختلف اختلالات اضطرابی ایفا کند. این رویکرد به بیماران آموزش می‌دهد که اضطراب را به عنوان بخشی طبیعی از تجربه انسانی بپذیرند و به جای مبارزه با آن، روی اقداماتی که زندگی آنها را معنی‌دار می‌کند تمرکز کنند.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که این نوع رواندرمانی می‌تواند در اختلالات اضطرابی مانند اضطراب فراگیر، اختلال هراس، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال استرس پس از سانحه، اثربخشی قابل توجهی داشته باشد.
مزایای رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی
در ادامه تلاش می کنیم به این موضوع بپردازیم و اطلاعات کاملی را در اختیارتان قرار دهیم:
- کاهش اجتناب از افکار و احساسات اضطرابی: برخلاف درمان‌های سنتی که تلاش بر کاهش یا تغییر افکار منفی دارند، ACT به پذیرش این افکار تأکید می‌کند.
- افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی: افراد یاد می‌گیرند که با افکار و احساسات منفی بدون واکنش‌های مقابله‌ای برخورد کنند.
- تمرکز بر ارزش‌ها و اهداف شخصی: این رویکرد، بیماران را تشویق می‌کند تا به جای تمرکز صرف بر کاهش اضطراب، به دنبال زندگی معنادار و مطابق با ارزش‌های خود باشند.
- کاربردی بودن در شرایط مختلف: این نوع رواندرمانی به صورت فردی، گروهی و حتی آنلاین قابل اجراست و می‌تواند در طول درمان‌های ترکیبی نیز به کار گرفته شود.
مقایسه رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد با درمان‌های دیگر
| معیار | رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) | درمان شناختی-رفتاری (CBT) | درمان دارویی |
| هدف اصلی | پذیرش افکار و تعهد به ارزش‌ها | تغییر افکار و رفتارهای منفی | کاهش علائم از طریق دارو |
| تمرکز درمانی | انعطاف‌پذیری روانشناختی | اصلاح شناخت‌ها و رفتارها | کنترل شیمیایی مغز |
| میزان تمرکز بر اضطراب | پذیرش و مدیریت | کاهش و تغییر اضطراب | کاهش علائم فیزیولوژیکی |
| تأکید بر ارزش‌ها و هدف‌ها | بسیار زیاد | کمتر | ندارد |
| قابلیت اجرا به صورت گروهی | بله | بله | خیر |
| میزان عوارض جانبی | بسیار کم | کم | ممکن است وجود داشته باشد |
چالش‌ها و محدودیت‌ها
هرچند رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی مزایای قابل توجهی دارد، اما محدودیت‌هایی نیز دارد که باید در نظر گرفته شوند. این رویکرد نیازمند انگیزه و مشارکت فعال بیمار است و ممکن است برای برخی افراد که تمایل به مواجهه با احساسات ناخوشایند ندارند، در ابتدا سخت باشد. همچنین، نیاز به آموزش تخصصی درمانگرانی دارد که با فلسفه ACT آشنا باشند.
نمونه مطالعات و تحقیقات
در پژوهشی که در سال ۲۰۲۲ انجام شد، اثربخشی رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی بررسی شد. نتایج نشان داد که بیماران پس از ۸ جلسه درمانی به طور معنی‌داری کاهش علائم اضطراب و افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی داشتند. همچنین گزارش شد که کیفیت زندگی آنان بهبود یافته است.
مطالعه دیگری که در سال ۲۰۲۳ انجام گرفت، اثربخشی این درمان را در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی بررسی کرد و نتایج آن نشان داد که ACT باعث کاهش نگرانی‌های اجتماعی و افزایش مشارکت اجتماعی بیماران شده است.
نتیجه‌گیری
رواندرمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد در اختلالات اضطرابی یک روش نوین و مؤثر درمانی است که با تمرکز بر پذیرش و تعهد به ارزش‌ها، به بیماران کمک می‌کند تا نه تنها علائم اضطراب خود را کاهش دهند بلکه کیفیت زندگی خود را نیز بهبود بخشند. این رویکرد با افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی، امکان مواجهه سالم‌تر و موثرتر با اضطراب را فراهم می‌آورد.
با توجه به نتایج مثبت مطالعات مختلف و کاربرد گسترده این درمان، پیشنهاد می‌شود که روان‌درمانگران و مراکز درمانی به منظور بهبود درمان اختلالات اضطرابی، این روش را در برنامه‌های درمانی خود بگنجانند.