اضطراب قبل از جراحی یکی از شایعترین مشکلات روانی بیماران است که میتواند تأثیرات منفی بر روند درمان و بهبود پس از جراحی داشته باشد. به همین دلیل، یافتن روشهایی برای کاهش این اضطراب از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این میان، تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی به عنوان یک رویکرد غیر دارویی و مؤثر، مورد توجه پژوهشگران و متخصصان سلامت قرار گرفته است. این مقاله به بررسی مکانیسمهای اثر، شواهد علمی، روشهای اجرای تمرینات ذهنآگاهی و نتایج حاصل از آن میپردازد (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید کاربرد هنر درمانی در سلامت روان را مطالعه کنید).
اضطراب قبل از جراحی: تعریف و پیامدها
اضطراب قبل از جراحی نوعی پاسخ روانی است که فرد در مواجهه با ترس از بیهوشی، درد، عوارض جراحی یا نتایج ناشناخته تجربه میکند. این اضطراب میتواند منجر به:
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- اختلال در خواب
- کاهش پاسخ ایمنی
- طولانی شدن دوره نقاهت
- کاهش رضایت از درمان شود.
از این رو، مدیریت اضطراب پیش از جراحی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
تمرینات ذهنآگاهی چیست؟
ذهنآگاهی به معنای توجه آگاهانه و غیرقضاوتی به لحظه حاضر است. تمرینات ذهنآگاهی معمولاً شامل مراقبه، تنفس عمیق، تمرکز بر حواس و پذیرش بدون قضاوت احساسات و افکار است. این تمرینات به فرد کمک میکند تا اضطراب و استرس را کاهش داده و احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
مکانیسمهای اثر تمرینات ذهنآگاهی در کاهش اضطراب
مطالعات نشان دادهاند که تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی از طریق چند مکانیسم اصلی رخ میدهد:
- کاهش فعالیت بخشهای مرتبط با استرس در مغز
- افزایش فعالیت بخشهای تنظیمکننده هیجان
- بهبود توانایی فرد در کنترل افکار و احساسات منفی
- تقویت سیستم عصبی پاراسمپاتیک و کاهش واکنشهای فیزیولوژیک استرس
شواهد علمی درباره تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی
مطالعات متعدد بالینی نشان دادهاند که بیماران تحت درمان با تمرینات ذهنآگاهی، سطوح اضطراب کمتری را در روزهای منتهی به جراحی گزارش میکنند. در یک مطالعه، بیماران گروه تمرین ذهنآگاهی نسبت به گروه کنترل، کاهش قابل توجهی در نمرات اضطراب داشتند.
همچنین، این بیماران پس از جراحی درد کمتری را تجربه کرده و روند بهبودی سریعتری داشتند. بنابراین، تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی به عنوان یک روش مکمل موثر شناخته شده است.
روشهای اجرای تمرینات ذهنآگاهی قبل از جراحی
تمرینات ذهنآگاهی را میتوان به صورت فردی یا گروهی، حضوری یا آنلاین، و با مدت زمانهای مختلف انجام داد. برخی روشهای معمول عبارتاند از:
- مدیتیشن تنفسی: تمرکز بر نفس کشیدن به صورت آرام و عمیق
- اسکن بدن: توجه به هر بخش بدن به ترتیب برای شناسایی تنشها
- توجه به حواس: تمرکز بر صداها، بوها و احساسات لحظهای
- پذیرش افکار و احساسات: مشاهده بدون قضاوت اضطرابها و نگرانیها
برنامههای کوتاه ۱۰ تا ۲۰ دقیقهای در روزهای پیش از جراحی به طور قابل توجهی اضطراب بیماران را کاهش میدهند.
جدول: مقایسه سطوح اضطراب بیماران با و بدون تمرینات ذهنآگاهی
| گروه بیمار | میانگین نمره اضطراب قبل از جراحی (قبل از تمرین) | میانگین نمره اضطراب قبل از جراحی (پس از تمرین) | درصد کاهش اضطراب |
| گروه تمرین ذهنآگاهی | ۷۵ | ۴۰ | ۴۷٪ |
| گروه کنترل (بدون تمرین) | ۷۸ | ۷۰ | ۱۰٪ |
مزایای استفاده از تمرینات ذهنآگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی
این موارد به شرح هستند:
- روش غیر دارویی و بدون عوارض جانبی
- افزایش خودآگاهی و کنترل بهتر بر افکار و احساسات
- قابلیت اجرا در محیطهای مختلف و بدون نیاز به تجهیزات خاص
- بهبود کیفیت خواب و کاهش درد پس از جراحی
- کاهش مصرف داروهای ضد اضطراب و آرامبخش
محدودیتها و چالشها
هرچند که تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی مثبت است، اما محدودیتهایی نیز وجود دارد:
- نیاز به آموزش و انگیزه بیمار برای انجام تمرینات
- تأثیر کمتر در بیماران با اضطراب شدید یا اختلالات روانی پیشرفته
- نبود استانداردهای یکپارچه در روشهای آموزش ذهنآگاهی
- امکان تفاوت در پاسخ بیماران به تمرینات بر اساس ویژگیهای فردی
توصیههای کاربردی برای استفاده از تمرینات ذهنآگاهی
- آموزش تمرینات ذهنآگاهی توسط متخصصان روانشناسی یا مربیان مجرب
- استفاده از برنامههای کوتاه و منظم قبل از جراحی
- ترکیب تمرینات ذهنآگاهی با سایر روشهای مدیریت اضطراب مانند آموزش بیمار و مشاوره روانی
- حمایت خانواده و تیم درمانی در تشویق بیماران به انجام تمرینات
نتیجهگیری
در پایان، شواهد علمی نشان میدهد که تاثیر تمرینات ذهن آگاهی در کاهش اضطراب قبل از جراحی به عنوان یک روش موثر، غیر تهاجمی و قابل دسترس میتواند جایگزین یا مکمل مناسبی برای داروهای ضد اضطراب باشد. استفاده از این روشها نه تنها به کاهش استرس پیش از جراحی کمک میکند بلکه میتواند روند بهبودی پس از جراحی را نیز بهبود بخشد.
با توجه به مزایا و کم هزینه بودن تمرینات ذهنآگاهی، پیشنهاد میشود که این روشها به طور گستردهتر در برنامههای مراقبتهای پیش از جراحی گنجانده شوند و آموزشهای لازم به بیماران ارائه گردد.