نارسیسیسم (Narcissism) یکی از مفاهیم مهم و پیچیده در روان‌شناسی است که به رفتارهایی اطلاق می‌شود که در آن فرد به شدت خودشیفته، خودمحور و جلب توجه می‌شود. این ویژگی ممکن است به‌طور طبیعی در برخی از افراد وجود داشته باشد، اما زمانی که به حد افراط برسد، می‌تواند منجر به مشکلات عاطفی و اجتماعی گردد. در این مقاله، به بررسی مفهوم نارسیسیسم، ویژگی‌ها و علائم آن، و تأثیرات روان‌شناختی ناشی از آن پرداخته می‌شود (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله خود مراقبتی چیست؟ را مطالعه کنید).
مفهوم نارسیسیسم
اصطلاح نارسیسیسم از نام اسطوره‌ای «نارسیسوس» گرفته شده است که در افسانه‌های یونانی به فردی اطلاق می‌شود که به شدت عاشق خود بود و در آینه تصویر خود را می‌دید و غرق در آن می‌شد. این ویژگی به‌طور کلی به فردی اطلاق می‌شود که تمایل زیادی به جلب توجه و تأیید از دیگران دارد و معمولاً خود را از دیگران برتر می‌داند. نارسیسیسم می‌تواند به‌صورت یک ویژگی شخصیتی یا به‌صورت یک اختلال شخصیت در افراد بروز کند. اختلال شخصیت نارسیستی یک حالت روان‌شناختی است که در آن فرد ویژگی‌های نارسیسیستی به‌طور مداوم و شدید از خود نشان می‌دهد و معمولاً در روابط بین فردی و زندگی اجتماعی خود دچار مشکلات می‌شود.
ویژگی‌ها و علائم نارسیسیسم
افرادی که ویژگی‌های نارسیسیستی دارند، ممکن است علائمی مشابه به مواردی را که در ادامه مطرح می شوند، نشان دهند. ویکی پدیا انگلیسی در مورد این اختلال می گوید:
Narcissism is a self-centered personality style characterized as having an excessive preoccupation with oneself and one’s own needs, often at the expense of others
خودشیفتگی یک سبک شخصیتی خودمحور است که مشخصه آن مشغولیت بیش از حد به خود و نیازهای خود است که اغلب به ضرر دیگران تمام می شود.
| ویژگی های بارز افراد نارسیسیسم | |
| احتیاج مفرط به تایید دیگران | غرور و احساس برتری |
| عدم همدلی | استفاده از دیگران برای رسیدن به اهداف شخصی |
احتیاج مفرط به تأیید و تحسین
یکی از بارزترین ویژگی‌های نارسیسیسم، نیاز مفرط به تأیید و تحسین از دیگران است. این افراد برای احساس ارزشمندی خود به مدح و تحسین‌های بیرونی وابسته هستند و در صورتی که مورد توجه قرار نگیرند یا تحسین نشوند، دچار احساس ناراحتی و کمبود می‌شوند.
غرور و احساس برتری
فرد نارسیسیست معمولاً خود را از دیگران برتر و ویژه می‌داند. این احساس برتری ممکن است در رفتار و گفتار او نمایان شود و معمولاً به‌طور ناخودآگاه به دیگران احساس حقارت منتقل می‌کند.
عدم همدلی
افراد با ویژگی‌های نارسیسیستی معمولاً در درک و احساس همدلی با دیگران دچار مشکل هستند. آن‌ها تمایل دارند که به احساسات و نیازهای دیگران بی‌توجه باشند و بیشتر بر خواسته‌ها و منافع خود تمرکز کنند.
استفاده از دیگران برای رسیدن به اهداف شخصی
افراد نارسیسیست ممکن است دیگران را به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف و نیازهای خود ببینند و از آن‌ها برای تقویت تصویر خود استفاده کنند. در بسیاری از موارد، روابط شخصی و حرفه‌ای آن‌ها به‌دلیل این رفتارها آسیب می‌بینند.
حسادت به دیگران یا باور به اینکه دیگران به او حسادت می‌کنند
افرادی که ویژگی‌های نارسیسیستی دارند، ممکن است نسبت به موفقیت یا دستاوردهای دیگران حسادت کنند. همچنین ممکن است به‌طور غیرمنطقی تصور کنند که دیگران نسبت به آن‌ها حسادت می‌ورزند.
درک اغراق‌آمیز از دستاوردها و توانایی‌ها
این افراد ممکن است در ارزیابی توانمندی‌ها و دستاوردهای خود اغراق کنند و به‌طور مداوم خود را در موقعیت‌های خاصی که توجه دیگران را جلب می‌کند، قرار دهند.
نارسیسیسم و اختلال شخصیت نارسیسیستی (NPD)
اختلال شخصیت نارسیسیستی یا NPD یکی از اختلالات شخصیتی است که به ویژگی‌های نارسیسیستی شدید اشاره دارد. افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، در روابط فردی و اجتماعی خود با مشکلات عمده‌ای مواجه می‌شوند. این افراد ممکن است احساس کنند که حق دارند همیشه بهترین‌ها را داشته باشند و دیگران باید به خواسته‌هایشان پاسخ دهند.
افرادی که اختلال شخصیت نارسیسیستی دارند، ممکن است در ابتدا بسیار جذاب و کاریزماتیک به نظر برسند، اما به‌مرور زمان روابط آن‌ها دچار مشکلات عمده‌ای می‌شود. آن‌ها به‌راحتی دیگران را بی‌احترامی می‌کنند و اغلب نمی‌توانند روابط صمیمانه و پایدار برقرار کنند. این اختلال به‌طور معمول در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگ‌سالی شروع می‌شود و به‌طور مداوم در زندگی فرد باقی می‌ماند.
تاثیرات روان‌شناختی نارسیسیسم
یکی از بزرگ‌ترین تأثیرات نارسیسیسم بر زندگی فرد، مشکلات در روابط شخصی و اجتماعی است. افراد نارسیسیست به دلیل تمرکز زیاد بر خود و نادیده گرفتن نیازهای دیگران، معمولاً نمی‌توانند روابط سالم و پایداری برقرار کنند. این افراد اغلب دچار مشکلاتی در ازدواج، دوستی‌ها و روابط کاری هستند.
افزایش اضطراب و افسردگی
افراد نارسیسیست ممکن است به دلیل نیاز مفرط به تأیید و عدم رضایت از روابط خود، دچار اضطراب و افسردگی شوند. این افراد معمولاً در مواجهه با انتقاد یا عدم موفقیت، واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند که می‌تواند منجر به احساس ناراحتی و افسردگی گردد.
خودگویی‌های منفی و حس نقص
در برخی موارد، افراد نارسیسیست ممکن است در اعماق خود احساس بی‌ارزشی و نقص کنند، اما برای پوشاندن این احساسات، سعی می‌کنند خود را در معرض توجه قرار دهند و خود را برتر از دیگران نشان دهند. این تضاد داخلی می‌تواند به اضطراب و بی‌ثباتی روانی منجر شود.
مشکلات در پذیرش مسئولیت
افراد نارسیسیست معمولاً نمی‌توانند اشتباهات یا نقاط ضعف خود را بپذیرند. آن‌ها معمولاً در برابر انتقاد دفاعی شده و مسئولیت اشتباهات خود را نمی‌پذیرند. این امر می‌تواند باعث مشکلات در محیط کار و روابط اجتماعی شود.
چگونه با نارسیسیسم مواجه شویم؟
مقابله با ویژگی‌های نارسیسیستی یا اختلال شخصیت نارسیسیستی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما در صورتی که فرد مایل به تغییر باشد، می‌توان به‌صورت مؤثری به بهبود شرایط او کمک کرد. برخی از روش‌های ممکن برای مقابله با این وضعیت عبارتند از:
- روان‌درمانی: یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان افراد با ویژگی‌های نارسیسیستی، روان‌درمانی است. درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند به فرد کمک کنند تا الگوهای رفتاری و فکری خود را تغییر دهد. همچنین، درمان‌هایی مانند درمان روان‌تحلیل‌گری می‌توانند به فرد کمک کنند تا به‌طور عمیق‌تر به علل اصلی رفتارهای نارسیسیستی خود پی ببرند.
- آموزش همدلی: یکی از مشکلات اصلی افراد نارسیسیست عدم توانایی در درک احساسات دیگران است. آموزش همدلی و توانایی درک بهتر نیازها و احساسات دیگران می‌تواند به فرد کمک کند تا روابط بهتری برقرار کند و از این طریق تأثیرات منفی نارسیسیسم کاهش یابد.
- مدیریت احساسات خود: افراد نارسیسیست باید یاد بگیرند که چگونه احساسات خود را مدیریت کنند و نیاز به تأیید بیرونی را کاهش دهند. این کار می‌تواند از طریق تکنیک‌های ذهن‌آگاهی، مدیتیشن و تمرینات روان‌شناختی انجام شود.
- پذیرش مسئولیت: یکی از مهم‌ترین گام‌ها در درمان نارسیسیسم، پذیرش مسئولیت است. فرد باید بیاموزد که اشتباهات خود را بپذیرد و به جای سرزنش دیگران، خود را مسئول اقدامات خود بداند.
سخن پایانی
نارسیسیسم یک ویژگی شخصیتی پیچیده است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها داشته باشد. از یک‌سو، این ویژگی می‌تواند فرد را به فردی پرکار و خودجوش تبدیل کند، اما از سوی دیگر، می‌تواند روابط شخصی و حرفه‌ای را مختل کند و مشکلات روان‌شناختی ایجاد نماید. درک ویژگی‌های نارسیسیستی و تلاش برای مدیریت آن می‌تواند به فرد کمک کند تا روابط سالم‌تری برقرار کرده و زندگی روانی بهتری داشته باشد.